Biura Informacji Gospodarczej – ochrona przed niewypłacalnym dłużnikiem

Weszła w życie ustawa o udostępnianiu informacji gospodarczych (UoUIG), która umożliwi powstawanie Biur Informacji Gospodarczej (BIG). Zadaniem BIG będzie ochrona uczestników obrotu gospodarczego przed nierzetelnymi dłużnikami. Jakie konsekwencje dla gospodarki będzie miało wejście w życie nowego aktu prawnego?

Po co BIGi?

W Polsce co roku setki firm tracą miliony złotych w związku z ogromną liczbą złych długów powstałych wskutek działalności nierzetelnych kontrahentów. 20 – 25% konsumentów ma kłopoty z terminowym regulowaniem należności. Do tej pory koszty nieściągalnych długów były przerzucane przez firmy na innych konsumentów, ponieważ system ściągania należności od niewypłacalnych dłużników był wysoce niedoskonały. Z jednej strony działa niewydolny Rejestr Dłużników Niewypłacalnych mający w swoich bazach zaledwie ok. 4 000 rekordów, z drugiej strony niesławne internetowe czarne listy balansujące na krawędzi prawa. W tej sytuacji jedynym efektywnym narzędziem weryfikacji zdolności płatniczej stają się instytucje takie jak Biuro Informacji Kredytowej działające na podstawie ustawy Prawo Bankowe, z którego jednak mogą korzystać jedynie instytucje bankowe.

W ślad za krajami UE

Tymczasem w krajach Unii Europejskiej od lat informacja o wiarygodności płatniczej konsumentów i przedsiębiorców jest dostępna także dla przedstawicieli innych branż. Odpowiednie instytucje dostarczają podmiotom ekonomicznym dane na temat wiarygodności potencjalnych kontrahentów a także pomagają określić grupy docelowe klientów.

Przykładowo członkami belgijskiej Union Professionnelle du Credit są, prócz banków, również firmy ubezpieczeniowe, leasingowe oraz dystrybutorzy kart płatniczych i kredytowych. Przedsiębiorcy wchodzący w skład tego stowarzyszenia mają ponad 95% krajowego rynku kredytów konsumenckich i 90% udziału w kredytach hipotecznych.

W 9-milionowej Szwecji działa biuro informacji kredytowej UC AB, które swoimi informacjami wspiera ponad 4 miliony decyzji biznesowych rocznie. Biuro jest własnością szwedzkich banków, natomiast jego klientami są firmy ze wszystkich rodzajów branż. Jednym z globalnych liderów w dziedzinie informacji kredytowej jest firma Experian – 12 000 pracowników dostarcza informacji przedsiębiorstwom w ponad 50 krajach. Z kolei brytyjsko-amerykański Equifax posiada w swych bazach danych informacje o 300 mln konsumentów oraz 100 mln firm.

Modelowym przykładem biura informacji kredytowej jest niemiecka SCHUFA. Powstała w 1927 roku organizacja zajmuje się zbieraniem i przekazywaniem informacji na temat wiarygodności klientów. Działalność SCHUFA w dużym stopniu przyczyniła się do rozwoju gospodarki powojennych Niemiec. Z usług SCHUFA korzystają firmy kredytujące sprzedawany towar, banki, kasy oszczędnościowe, a także przedsiębiorstwa z branży e-commerce.

Jedynym sposobem na uniknięcie nieporozumień w kwestii zbierania danych osobowych jest pełna przejrzystość reguł oraz zagwarantowanie pełnego dostępu do informacji. To dzięki tym procedurom większość najważniejszych instytucji w Niemczech popiera cele i zadania, jakie stawia sobie SCHUFA. Organizacja cieszy się także zaufaniem społeczeństwa – obecnie SCHUFA posiada w swojej bazie informacje o 2/3 spośród 80 mln obywateli Niemiec. Rocznie SCHUFA udziela kredytodawcom ok. 40 mln raportów na temat klientów indywidualnych.

Teraz również w Polsce

Dzięki wejściu w życie UoUIG również polscy przedsiębiorcy otrzymają narzędzie pozwalające im chronić się przed nierzetelnymi kontrahentami przy poszanowaniu wszelkich praw obywatelskich. Ustawa stanowi nową jakość w polskim obrocie gospodarczym. Jej przyjęcie wiąże się z wieloma korzyściami zarówno dla kredytodawców jak i kredytobiorców.

Korzyści dla kredytodawców:

• Skuteczna ochrona przed niewypłacalnymi dłużnikami
• Znaczne zmniejszenie rezerw przeznaczanych na pokrycie złych długów
• Możliwość przygotowania bardziej konkurencyjnych ofert dzięki zwiększeniu pewności obrotu gospodarczego
• Tańsze pozyskiwanie nowych klientów

Korzyści dla kredytobiorców:

• Możliwość uzyskania tzw. raportu pozytywnego (dot. faktu wywiązania się z zobowiązań)
• Łatwiejszy dostęp do kredytu
• Większe limity kredytowe
• Unikanie pułapki zadłużenia
• Bardziej atrakcyjna oferta ze strony producentów i usługodawców
• Zakaz tworzenia dotychczasowych czarnych list dłużników

Bardzo ważne są również korzyści w makroskali związane z rozwojem polskiej gospodarki. Mniejsze rezerwy na pokrycie złych długów oznaczają więcej wydatków na inwestycje oraz nowe, bardziej konkurencyjne produkty. Mniejsze straty i większy obrót oznaczają zarówno wzrost zysków przedsiębiorcy jak i zwiększone przychody do Skarbu Państwa. Znacznie zmniejszy się również liczba sporów sądowych.

UoUIG a rozwiązania europejskie

Ustawa o udostępnianiu informacji gospodarczych jest aktem dużo bardziej restrykcyjnym dla podmiotów przekazujących dane oraz bardziej liberalnym wobec konsumentów niż ma to miejsce w przypadku rozwiązań stosowanych w krajach Europy Zachodniej, gdzie bardzo często do weryfikacji płatniczej kontrahenta wystarcza udowodnienie istnienia „usprawiedliwionego celu”, o którym mowa w przepisach o ochronie danych osobowych. Odnosi się to w szczególności do ilości przetwarzanych danych (w większości krajów UE kredytodawca ma dostęp do całej historii kredytowej kontrahenta – w przypadku polskiego BIG będzie to jedynie informacja o tym czy i ile kontrahent jest dłużny). Również zakres danych będących do dyspozycji weryfikującego jest za granicą dużo szerszy niż w przypadku polskim (np. w Wielkiej Brytanii oprócz kredytobiorcy weryfikowana jest jego rodzina, inne osoby mieszkające pod tym samym adresem).

Główne cechy BIG

Biura Informacji Gospodarczej będą odznaczały się szeregiem cech wspólnych wyróżniających je spośród innych wywiadowni gospodarczych działających na rynku. Oto najważniejsze z nich:

• BIG będą działać jako spółki akcyjne o kapitale założycielskim min. 4 mln złotych, będą to instytucje prywatne
• Regulamin biura będzie za każdym razem akceptowany przez ministra właściwego ds. gospodarki po zasięgnięciu opinii Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
• Tylko podmioty działające na podstawie UoUIG będą miały prawo i obowiązek do używania w swej nazwie słów „biuro informacji gospodarczej”

Co jest ważne dla firmy chcącej przekazywać dane do BIG?

Do BIG będą mogły wysyłać informacje te firmy, które podpiszą z danym biurem stosowną umowę. W przypadku danych o podmiotach gospodarczych każda firma będzie mogła podpisać taką umowę. Natomiast do przekazywania do BIG danych dotyczących konsumentów (osób fizycznych) upoważnione będą jedynie przedsiębiorstwa obsługujące klienta masowego wymienione w art. 7, pkt. 1, UoUIG.

Są to m. in. banki, operatorzy telewizyjni i telekomunikacyjni, firmy ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa leasingowe, pośrednicy kredytowi, firmy sprzedaży wysyłkowej itd.
Możliwość przekazywania danych do biur będzie w większości przypadków oznaczała dostęp do baz danych biura na preferencyjnych warunkach. Pozostałym uczestnikom obrotu gospodarczego będą one udzielane na zasadach komercyjnych. W przypadku weryfikacji konsumenta niezbędne będzie jego upoważnienie. Zanim jednak firmy będą mogły współpracować z BIG czeka je okres adaptacji swojej infrastruktury i organizacji do oczekiwań biur. Będzie to się wiązało ze spełnieniem następujących wymogów:

Wymogi organizacyjne

• Stworzenie komórek odpowiedzialnych za:
• Przekazywanie danych do BIG
• Dochowanie należytej staranności w zakresie udostępnianych danych
• Szybkie rozpatrywanie reklamacji klientów
• Stworzenie/zaadaptowanie infrastruktury technicznej
• Teletransmisja danych
• em szkoleń dla działów sprzedaży, windykacji i oceny ryzyka kredytowego
• Właściwa analiza i interpretacja raportów BIG

Wymogi proceduralne

• Stworzenie procedur:
• Przyjmowania i archiwizowania danych
• Wysyłania danych do BIG
• Stworzenie standardów działania
• Procedura operacyjna (narzędzia/kryteria do decyzji o (nie)przyznaniu kredytu na podstawie informacji z BIG
• Procedura reklamacyjna
• Procedura kontrolna

Co jest ważne dla kredytobiorcy?

Kontrahent przed zawarciem transakcji zawsze będzie miał możliwość sprawdzenia w BIG czy druga strona nie zalega z płatnościami innym podmiotom. Zgodnie z zapisem ustawy wierzyciel zobowiązany jest do powiadomienia listem poleconym dłużnika o zamiarze przesłania danych do BIG. Wpis następuje nie wcześniej niż po 60 dniach od daty, gdy świadczenie stało się wymagalne. Jest zatem czas by spłacić zaległe zobowiązanie przed ubieganiem się o zaciągnięcie kolejnego.

Rzetelny konsument może odpowiednio wcześniej postarać się o tzw. raport pozytywny tj. poprosić swego dotychczasowego kredytodawcę np. operatora telewizji, bank czy zakład energetyczny o przesłanie do BIG zaświadczenia o regularnym wywiązywaniu się ze swoich zobowiązań. Taki raport może znacznie ułatwić kolejnemu sprzedawcy podjęciu korzystnej dla klienta decyzji kredytowej.

Brak jakiekolwiek adnotacji w BIG jest również dobrą wiadomością dla konsumenta – sprzedawca otrzymuje komunikat, że dana osoba prawdopodobnie nie zalega z jakimikolwiek opłatami.

Jaka jest zasada działania BIG?

• Chcąc, np. kupić lodówkę na raty konsument będzie poproszony o udzielenie upoważnienia na sprawdzenie wiarygodności płatniczej w biurze informacji gospodarczej.
• Potencjalny kredytodawca, po otrzymaniu upoważnienia klienta, wysyła zapytanie do BIG.
• Biuro udziela informacji o tym czy i jak konsument spłaca zadłużenie.
• Na podstawie otrzymanego raportu sprzedawca podejmuje decyzję kredytową.
• Jeśli konsument nie udzieli upoważnienia, przedsiębiorca może odmówić udzielenia kredytu lub udzielić go na gorszych warunkach (np. zażądać zabezpieczenia).

Jak uchronić siebie i swoją firmę przed umieszczeniem w rejestrze BIG?

Część opinii publicznej ma wciąż obiekcje wobec ustawy. Jedna z nich dotyczy możliwości przypadkowego znalezienia się w rejestrze niesolidnych dłużników. Zarzut ten jest nietrafny w świetle zapisów ustawy, która daje konsumentowi co najmniej 60 dni na wyjaśnienie sprawy oraz zakazuje BIG przekazywania informacji o sytuacji klienta stronom trzecim bez jego zgody. Tymczasem istnieją sposoby, aby być terminowym, nawet, jeśli wydaje się, że do regulowania płatności aktualnie „nie mamy głowy” albo jesteśmy zbyt zapracowani, czy planujemy dłuższy wyjazd bądź wakacje. Do metod na terminowe realizowanie płatności należy m.in. direct debit oferowany przez praktycznie wszystkie banki w Polsce.

Direct debit, inaczej polecenie zapłaty, to usługa bankowa polegająca na ściąganiu z konta osobistego konsumenta należności dla firmy – wierzyciela. Procedura odbywa się na podstawie zgody konsumenta na obciążenie jego konta bankowego kwotami wynikającymi z jego rachunków i faktur. Podstawową różnicą pomiędzy poleceniem zapłaty a innymi zleceniami (np. stałym bądź jednorazowym poleceniem przelewu) jest inicjowanie transferu pieniężnego przez wierzyciela a nie „dłużnika”.

To firma, której jesteśmy winni pieniądze „upomina” się automatycznie w naszym banku o swoją należność. Warto zatem zwrócić uwagę na to rozwiązanie, które gwarantuje nam nie tylko terminowe regulowanie zobowiązań, ale też przysłowiowy „święty spokój”. Usługa direct debit może być wykorzystywana przy regulowaniu opłat za czynsz, energię elektryczną, gaz, usługi telekomunikacyjne, prenumeraty czasopism a także przy spłacie pożyczek (kredytu lub raty leasingowej).

Podsumowanie

Wejście w życie UoUIG oraz utworzenie BIG będzie miało pozytywny wpływ na polską gospodarkę i stworzy warunki promujące uczciwych uczestników obrotu gospodarczego. Efektem oszczędności i obniżenia ryzyka powinno być uproszczenie formalności przy staraniach o pożyczkę, tańszy kredyt konsumencki a także zwiększenie limitów kredytowych. Firmy przestałyby przerzucać koszty obsługi złych długów na rzetelnych klientów.

Rezultatem będzie również powstawanie coraz bardziej atrakcyjnych ofert dla klientów. Z kolei dzięki rozwojowi nowoczesnych instrumentów płatniczych zniknie problem przypadkowych obecności w rejestrach BIG z drugiej zaś strony powstanie – miejmy nadzieję – kultura regulowania płatności w terminie za otrzymane usługi lub produkty.

Dr Arwid Mednis